ჭამიდან შემდეგ სიმძიმე, შებერილობა, სპაზმები, „ბუშტივით“ მუცელი და არასტაბილური განავალი — ის მიზეზებია, რომელთა გამო პაციენტები ყველაზე ხშირად მომმართავენ. მიუხედავად ამისა, ბევრ ადამიანს წლების განმავლობაში აქვს დიაგნოზები, როგორიცაა „ქრონიკული გასტრიტი“, „ნაღველგამომყოფი გზების დისკინეზია“ ან „ქრონიკული პანკრეატიტი“ — დიაგნოზები, რომლებიც ხშირად გაუმართლებელია და შეიძლება არაეფექტურ მკურნალობას გამოიწვიოს.
თანამედროვე გასტროენტეროლოგიაში ასეთი სიმპტომები ყველაზე ხშირად აიხსნება ფუნქციური დისპეფსიითა და გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომით (IBS) — მდგომარეობებით, სადაც პრობლემა არა ორგანოების სტრუქტურაში, არამედ მათ რეგულაციასა და მგრძნობელობაშია.
ფუნქციური დისპეფსია არ არის „სუსტი კუჭი“ ან „ქრონიკული გასტრიტი“, არამედ ზედა მუცლის სიმპტომების კომპლექსი სტრუქტურული ცვლილებების გარეშე:
- სიმძიმე და გადავსებულობის შეგრძნება ჩვეულებრივი ოდენობის საკვების შემდეგ
- ადრეული დანაყრება („ნახევარი თეფში ამავსებს“)
- წვა ან ტკივილი ზედა მუცელში
- ზოგჯერ — შებერილობა და მსუბუქი გულისრევა
გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი (IBS) არის ქრონიკული მუცლის ტკივილი ან დისკომფორტი დეფეკაციასთან კავშირში, ანთების გარეშე:
- სპაზმები ან მუცლის ტკივილი, რომელიც დეფეკაციასთან არის დაკავშირებული
- განავლის სიხშირის ცვლილება ( ყაბზობა, დიარეა ან ორივე)
- განავლის კონსისტენციის ცვლილება
ბევრ პაციენტს ერთდროულად აქვს როგორც დისპეფსიის, ისე IBS-ის სიმპტომები.
რა იცვლება ფუნქციურ აირბეგთ-სინდრომებში?
ამ მდგომარეობებში კუჭი და ნაწლავები სტრუქტურულად ჯანმრთელია, თუმცა იცვლება:
- მოტორიკა (როგორ მოძრაობს და წინ აგორებს საკვებს)
- მგრძნობელობა გაწელვისა და გაზების მიმართ
- ნერვულ სისტემასა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტს შორის ურთიერთქმედება
- ტვინ–ნაწლავის ღერძის ფუნქცია
ტვინ–ნაწლავის ღერძი ორმხრივი კომუნიკაციაა ნერვულ სისტემასა და ნაწლავს შორის. მასზე გავლენას ახდენს:
- ემოციური მდგომარეობა
- მიკრობიომი
- იმუნური მექანიზმები
კვლევები აჩვენებს, რომ ფუნქციური დისპეფსიითა და IBS-ით მქონე ადამიანებში ტვინი კუჭ-ნაწლავის სიგნალებს სხვაგვარად ამუშავებს. ეს შეიძლება აძლიერებდეს მგრძნობელობას ჩვეულებრივი გაწელვის, გაზების, საკვების ან სტრესის მიმართ. ამ მექანიზმების გააზრებამ გამოიწვია აღქმა, რომ ფუნქციური დისპეფსია და IBS არის ტვინ–ნაწლავის ღერძის დარღვევები — უფრო ზუსტი ტერმინი, რომელმაც თანდათან ჩაანაცვლა ძველი კონცეფცია „კუჭ-ნაწლავის ფუნქციური აშლილობის“ შესახებ. ეს ხსნის, რატომ შეიძლება თავს რეალურად ცუდად გრძნობდეს ადამიანი მაშინაც კი, როცა ულტრაბგერით კვლევასა და ენდოსკოპიაში „ნორმალური“ შედეგებია.
რატომ შეიძლება ძველმა იარლიყებმა ზიანი მიაყენოს?
ადრე ისეთი დიაგნოზები, როგორიცაა „ქრონიკული გასტრიტი“, „დისკინეზია“ ან „რეაქტიული/ქრონიკული პანკრეატიტი“, უნივერსალურ პასუხად გამოიყენებოდა ნებისმიერი მუცლის ტკივილისთვის.
დღეს ვიცით, რომ:
- გასტრიტი ბიოფსიის მიხედვით სუსტად არის დაკავშირებული სიმპტომების სიძლიერესთან
- „პანკრეასის დიფუზური ცვლილებები“ ულტრაბგერით კვლევაში არ ნიშნავს ქრონიკულ პანკრეატიტს
- „დისკინეზია“ საერთაშორისო კლასიფიკაციებში როგორც დიაგნოზი არ არსებობს
ასეთი იარლიყები პაციენტს შეცდომაში შემოჰყავს, იწვევს ზედმეტ წამლებს და არ გვიახლოვებს პრობლემის გადაწყვეტას. ხარისხიანი დიაგნოსტიკა იწყება არა გრძელი ანალიზების სიით, არამედ საუბარით.
დეტალური ანამნეზი და ფიზიკური გასინჯვა
ვმსჯელობთ:
- როდის და როგორ დაიწყო სიმპტომები
- ოჯახურ ანამნეზზე (კუჭ-ნაწლავისა და სისტემური დაავადებები)
- „წითელ ალმებზე“ (წონაში კლება, სისხლი განავალში, ღამის ტკივილები, მუდმივი ღებინება, ანემია)
- კავშირზე საკვებთან, დეფეკაციასთან, სტრესთან, ძილთან, მოგზაურობასთან
- მედიკამენტებსა და დანამატებზე
- ხშირად ამ ეტაპზევე ხდება ნათელი, რომ ფუნქციურ აშლილობასთან გვაქვს საქმე.
- მხოლოდ საჭირო გამოკვლევები — არა „გამოკვლევები ყველაფერზე“
შეიძლება დავნიშნოთ:
- სრული სისხლის ანალიზი და საბაზისო ბიოქიმია
- H. pylori-ს ტესტი (ანალოგი განავალში; საჭიროების შემთხვევაში ბიოფსია ენდოსკოპიის დროს)
- მუცლის ღრუს ულტრაბგერითი კვლევა
- გასტროსკოპია/კოლონოსკოპია კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში
არ გირჩევთ როტინულად:
- კოპროგრამას
- „დისბიოზის“ ტესტებს ან მიკრობიომის „პანელებს“
- გასტროსკოპიის განმეორებას „სინამდვილეში არაფრის გამო“ ან იმიტომ, რომ თავდაპირველად უსაფუძვლოდ დაგისვეს „ქრონიკული გასტრიტი“
მკურნალობის მიზანი არ არის „იდეალური ულტრაბგერითი პასუხი“, არამედ თქვენი ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება.
გეგმა შეიძლება მოიცავდეს:
- H. pylori-ს მკურნალობას (თუ გამოვლინდა)
- მჟავიანობის დამთრგუნველ პრეპარატებს — საჭიროების მიხედვით
- კვებისა და ცხოვრების წესის რბილ კორექციას
- ყაბზობის/დიარეის მართვას (ფსილიუმი და ა.შ.)
- დაბალი დოზით ანტიდეპრესანტებს მზგრძობიარე და მუდმივი სიმპტომების შემთხვევაში
- ფსიქოთერაპიას საჭიროების მიხედვით
ვერიდებით:
- დაპირებებს „სამუდამოდ განკურნების“ შესახებ ქრონიკული, მაგრამ სამართავი მდგომარეობების შემთხვევაში
- ფერმენტების, სპაზმოლიტიკებისა და ნაღველგამომყოფი საშუალებების უსასრულო კურსებს
- „ანალიზების მკურნალობას“ ადამიანის ნაცვლად
სამედიცინო შეფასება მნიშვნელოვანია, თუ ამჩნევთ:
- რეგულარულ სიმძიმეს ან ტკივილს ჭამის შემდეგ
- არასტაბილურ განავალს რამდენიმე კვირაზე მეტხანს
- სპაზმებს, რომლებიც დეფეკაციასთან არის დაკავშირებული
- ჭამის შიშს ან პროდუქტების თავიდან არიდებას სიმპტომების გამო
- მუდმივ შფოთვას მძიმე დაავადების შესახებ
თუ გაქვთ წონაში კლება, სისხლი განავალში, ღამის სიმპტომები, გამოხატული სისუსტე ან ანემია — სასწრაფო გამოკვლევაა რეკომენდებული.
ფუნქციური კუჭ-ნაწლავის აშლილობები არ არის „თქვენს თავში“ და არც განაჩენი. ეს კარგად შესწავლილი მდგომარეობებია და თანამედროვე, ფრთხილი, მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მიდგომით ადამიანების უმეტესობა მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას გრძნობს. A CLINIC-ში ჩვენ ყურადღებას ვამახვილებთ, რომ ყოველი დიაგნოზის უკან იდგეს მკაფიო გეგმა და ექიმი, რომელიც ყველა ეტაპზე დაგიჭერთ მხარს.